-
 |
| - गोरख सिंह धामी |
म
हिजो बिहान मात्रै गाउ तिर डुल्दै डुल्दै जादा एउटा चिया पसलमा पुगेको थिए l त्यहा
३/४ जना गाउले दाजु भाइहरु चिया पिउदै गफ गरिरहेका थिए l म पनि त्यहि गफमा मिसिन
पुगे l.
“सार्है ठण्डा पो छ ला दा एक कप चिया पिलाउनु
पर्यो हो l”
"हुन्छ भाइ l "
"हुन्छ भाइ l "
साहुजी
ले भन्दै थिए , “खै यार पैला पैला त् यो समयमा गर्मी नै हुन्थ्यो l, ३/४ बर्ष एता असोजमै चिसो हुन थालेको छ l.”
“हो भन्या मलाइ नि तेस्तै लागिराछ l. मौसम परिवर्तन भा को भन्छ सबै
तिर .” माइला दाइले थप्नु भयो l .
हुका ख र र तान्दै साइला हजुरबुवाले भन्नु भयो l “यो
पाली हाम्रो घर तिर नि मच्छर ले पाइला टेकेछन l.”
“मच्छर
ले टोकेर औलो हुन्छ भन्ने डरले उ बेलामा तराइको जग्गा समेत छोडियो अहिले पहाडमै
लामाखुत्ते टोक्न थाले , बित्यासै भयो . सबै समयको खेल न हो.”
उहा भन्दै जानु भयो हामी सुन्दै गएम ........
“हुन त असारमा पाक्ने आरु जेठमै पाकेर लुथ्रुक्कै
भएको पनि हाम्रै आखा अगाडी छ l २/३ फीट हिउ पर्ने हाम्रै गाउमा हिउ पर्न छोडेको छ lबरु
हिउदभरि खडेरी पर्न सुरु भएको छ lपोहर साल त गहु
जौ लगाएको खेतमा पुरै धुलो मात्रै बाकि थियो l अर्थात
खडेरीको कारण देशको पश्चिमी भागमा लाखौको कृषि उपज नस्ट हुनका साथै भोकमरीको
समस्या आइलागेको थियो l बाढी र पहिरोले अर्बौको धनमाल नस्ट
भएको धेरै भएको छैन l, अर्को बर्षको मनसुन फेरी आउदै छ ,l हिसाब कति बढ्ने हो ? कतिको जनधन क्षेती हुने हो कुनै आकलन छैन l. प्राबिधिक रुपमा कुनै देशले बाधा हालेर डुबानको समस्या आएको होलाl त्यो प्राबिधिक समस्या अर्कातिर छोड्दै बिगत बर्तमान र भबिस्यको आकलन
गरेर भन्ने हो भने पहिलाको तुलनामा धेरै नै परिवर्तन भएको हामीले पाउछौ l . चाहे कुनै हिमालको हिउ पग्लेर पानीमा डुबेको होस् अथवा पानीको सतह बढेर
कुनै जमीन डुबेको होस् , कुरो परिवर्तन मै आएर गासिएको छ
l . मुल कुरा त केहो भने आज भन्दा ४०/५० बर्ष पहिला पनि ति टापुहरु
थिए l त्यहा पानीको सतह पनि थियो , न आइसल्यान्डको हिउ पग्लियो
न त कुनै आइसल्यान्डलाई डुबाउन समुन्द्रको
सतह नै बढ्यो l . सबै जस्ताको तेस्तै रहेको पृथ्वीमा कहिले
कुनै ठाउ जलमग्न त कहिले कुनै ठाउ खडेरी ले भुक्का भइरहेको हामी सुन्छौं, देख्छौ
अनी अनुभब गर्छौं l.”
खुइय
गर्दै बुढाले फेरी भन्न थाले.l “हुन त पहिलाको तुलनमा हजारौ नेपालीहरु दिनको दिन
विदेश उडछन l, कयौ लासहरु बाकसमा प्याक भएर नेपाल पनि आउछन.l
मानिसहरु चुड्कीको भरमा ग्लोबको एक कुना देखि अर्को कुना सम्म बातचित गर्छन l भिडियो कल गर्छन l देशमै बसेर बिदेशी डिग्री लिन्छन अझ भन्दा घरमै बसी
विश्व घुम्न पाएका छन् l. पहिला गाउघरतिरका खेतहरुमा जवानहरु
पसिना बगाइरहेका देखिन्थे l अहिले जवानी विदेशको घाममा पोलेर
आएको पैसाले स्वाद किन्छन l. पहिला स्वदेसको माटोमा बगाएको
पसिनाको स्वाद अलग्गै मिठो हुन्छ भनिन्थ्यो, अचेल स्वदेशी
पसिना सस्तो हुन्छ भनेर भनेको सुनिन्छ l. हुन त सबै चिजको समय हुन्छ l. समय बदलियो त्यहि भएर आरुबखडा
फुल्ने समय बदलियो l चिसो तातो हुने समय बदलियो ,
लामखुट्टेहरुले सगरमाथाको उचाई चुम्न थाले l: विश्वको भासमा
ग्लोबलाइजेसन भनेर भनियो l. यसरि नै मौसम, हावापानी तथा जलबायु परिवर्तन
हुने मुख्य कारणलाइ ग्लोबल वार्मींग भनिदै छ l. मानिसहरु आफुलाई टेक्निकल ठान्दै बुढा
आमाबुवाहरुलाई बृदाश्रममा पुर्याइरहेका भेटिन्छन l. अनि साना
नानीहरुलाई होस्टेल पठाईरहेको भेटिन्छन l, मानिसहरु जताततै
फोहर गरिरहेको भेटिन्छन अनि अस्पताल बिरामीले खचाखच भेटिन्छन l. मेरो बसमा चल्दो हो त सबैलाई स्वस्थ बनाएर डाक्टर उत्पादन नै बन्द गर्दो
हु l. अस्पताल भन्ने
व्यवसायलाई ठप्प पार्दो हु l. हाम्रो समयमा हामीले पढ्न
पाएनौ , त्यही भएर हामी जागीरे भएनौ , हामीले आफ्नै पाखुरा बजार्यौ तर
आमाबुवाहरुलाई घरमै पाल्यौ , स्याहार सुसार गर्यौ l. यो
मामलामा नपढेरै धेरै राम्रो गरेको जस्तो लाग्छ l.”
“माथि
भनिएका सबै कुराहरु परिवर्तन संग आपसी सम्बन्ध राख्दछन l. मैनबत्तीले धागो हुन्जेल उज्यालो छर्छ l त्यहि मैन बत्ती ले दुनिया जलाएर
अध्यारो पार्न पनि सक्दछ l. सुर्य हुन्जेल चन्द्रमाले पनि सितलता
दीइरहन्छ l प्रकाश हुन्जेल सितलता /छाया भैरहन्छ l. माटो अडिन पुरै प्रकृति चाहिन्छ l हामी बिचमा
रहेको आपसी सम्बन्धका कारण हामी अन्तरसम्बन्धित छौ l पृथ्वीमा पानि छ र यहि पृथ्वीमा
आगो पनि छ l जमिन पनि छ र हावा पनि छ l
त्यहि हावालाई भण्डारण गर्ने जंगल पनि छ l यी सबकुराहरु आपसमा जबसम्म सुमधुर तथा
सन्तुलीत सम्बन्धमा रहन्छन तबको अवस्थामा मात्र
वातावरणीय
सन्तुलन कायम हुन्छ l ग्लोब सन्तुलीत हुन्छ l अझ भन्दा ब्यालेंन्सड
ग्लोबलाइजेसनको अनुभूत गर्न पाइन्छ l जीवन र जगतका धेरै उकाली ओरालिहरु अनि
भन्ज्यांग र चौतारीहरुमा एक जमानामा पिपल र बरहरु सबै तिर झाँगीएका देखिन्थे l छिटपुट रुपमा पिपुल र बारहरुका कुरा हुन्थे l धेरै
जसो रोधी झ्याउरे र मादलका कुरा हुन्थे l अहिले भन्ज्यांग र डाडा काडाहरुमा पिपल र
बरको सट्टा रेस्टुरेन्ट एण्डबार देखिन थालेका छन l सन्तुलीत हुने क्रममा रहेका सुन्तला जातका फलहरु डिक्लाइनिंग भन्ने समस्याको चपेटामा परेका
देखिन्छन l एउटा पिपलको रुखले अक्सिजन उत्पादन गर्दछ l अर्को प्रकारका पिपलहरु अक्सिजन
बिना श्वासप्रश्वास गर्न सक्दैनन l अझ भन्दा कार्बनडाइअक्साइड उत्पादन गर्छन
l जो भन्ज्यांग अनि चौतारीका पिपलहरुलाई खाना बनाउन काम लाग्छ l यति हुदा सबै कुराहरु संतुलनमा नआए पनि रुख
वाला पिपल र मानिसवाला पिपुल बीचको पुल अर्थात प्राकिर्तिक समबन्ध बडो मजाको छ
भन्नेकुरा पक्का बुझ्न सकिन्छ l परिवर्तन हुदैगर्दा आज भोली एकथरी कुरा मजैले
भन्न र गन्न सकिन्छ l आज भोली अक्सिजन दिने पिपल र अक्सिजन लिने पिपुल बीचको
सम्बन्धमा दरार आएको चाही पक्कै हो l जसले प्रयोग गर्थ्यो त्यो बढ्यो l विज्ञानको
भासामा उपभोक्ता र उत्पादकको अवस्था सन्तुलीत रहेन l उत्पादकले सोहिमात्रामा
उत्पादन गर्नसक्ने क्षेमता पनि क्रमश : गुमाउदा उपभोग गर्ने मुखहरुमा गुणात्मक वृद्धिले माग र पूर्तिको अवस्थामा ब्यापक असमंजस्य हुन थाल्यो l प्राकृतिक सम्बन्धहरु आफैमा
सन्तुलीत हुदैगर्दा चाहीए भन्दा बढी कृत्रिमताको खोजीमा हामी मानिसहरुको दौडले हामी
गुणात्मक रुपमा संख्यामा जसरि बढिरहेका छौ l त्यसैगरी
हाम्रो प्राकृतिक र कृत्रिम जीवनमा त्यसै प्रकारको स्वासप्रस्वास पाएका छैनौ l यहि अवस्थाबाट गुज्रीने हो भने निकट भबिस्यमा
मानिसको औसत आयुमा समेत ब्यापक गिरावट आउने वाला छ l जसरी माग घटेको वस्तुको बजारमा
मूल्यमा गिरावट आउछ l र बजार बाट बाहिरिन्छ l”
उहाले
फेरी भन्नु भयो . “अबको समस्या भनेको जल , जमीन , जंगल ,हावा र अग्नीको सन्तुलनको
मात्रै हैन l , मानिसहरुको सोचको सन्तुलनको पनि हो l. संतुलीत सोच र बिचारले मात्रै मानिसलाई अरु जनावर भन्दा भिन्न बनाएको छ.l यदि अति आवश्यक संतुलन नै बिग्रन थाल्यो भने पंचतत्वहरु बिचको सन्तुलन
खलबलिने कुरामा संका गर्ने ठाउ छैन l यो कुरा साचो के पनि
हो भने धेरै जसो हामीहरु प्रचार प्रसारका लागी काम गर्छौ l भै दिन्छ के भन्दा हामीले प्रचार गरेको चिज भन्दा हाम्रो प्रचार गर्न हामी आफै बढी
उद्दत हुन्छौ l यो भनेको के हो भनेर खोतल्ने हो भने सबै भन्दा असन्तुलन त हाम्रो सोचमा देखिन्छ l हाम्रो दिमागमा देखिन्छ l आफु
सफल हुने महत्वाकांक्षाले हाम्रा चेतनाहरु सहर बजारका तारेहोटलका बैठक तथा सभा सम्मेलनमा मात्रै केन्द्रीत
भैरहेका छन् l आफु मात्रै सफल बन्ने हामी कस्तो ज्ञानको अभ्यासमा छौ ? यी
कुराहरु सुन्दा जति सरल लाग्छन अनुभूति गरेर गम्दा सार्है नै गम्भीर लाग्ने गर्दछन
l. वातावरणीय सन्तुलनको आवश्यकता औल्याउनु भन्दा पहिला हाम्रो
सोचाइको सन्तुलन हुनुपर्ने हो जस्तो लाग्छ l सहि अर्थमा मैले गरेको कामको अर्थ
अरुको भलाइ ज्यादा अथवा आफ्नो
बराबर अथवा नितान्त आफ्नो भलाइ l . यी तिना वटा कुराहरु मनन
गरेर परिवर्तनको लडाई तथा सन्तुलनको आवश्यकताबिचको सहि दुरी र आवश्यकता पहिचान
हुनुपर्छ l. हाम्रा कर्तव्यहरुको पुरा हिसाब किताब हामीले
जम्मा पारेर मात्रै अधिकारका कुराहरु खोजि गर्न सक्ने बाताबरण बन्नु सकारात्मक
परिवर्तन प्रतिको आशा हो भने प्राकृतिक परिवर्तनलाई आत्मसात गर्नु आजको बाध्यता र
कर्तव्य दुवै हो l प्रकृति ज्ञानी हुनसक्छ तर बुद्धिमान्
प्राणी भनेको हामी मानिस नै हो l. त्यसैले आफ्नो सोचमा
सन्तुलीत परिवर्तन ल्याउनु पनि हाम्रै कर्तब्य हो l ”
यी
कुराहरु धारा प्रवाह रुपमा बोलीरहदा बुढाले भनेका कुराहरुमा सबैले हो मा हो मिलाए l. धेरैले आफ्ना विदेश गएका छोरा नातिलाई सम्झीए l.
गाउको चौतारीमा भएको बुढो पिपललाई सम्झीए l . सम्झीय नांगा डाडाकाडाहरु
अनि पोहर साल परेको खडेरी सम्झीए l. आखै अगाडी भोकमरीले
सताएका पेटहरु सम्झीए l हजुरबुवाका यी सरल हुन सके अत्यन्तै गहन बिचारहरुको प्रभाब म मा पर्यो या
परेन केहि ठम्याउन नसके पनि कहिँ न कहिँ मन र मस्तिस्क छोएर नै डायरीमा उतार्न
सकेको छु l .
